Sisterhood and Inspiration: The reflection from “IA – Rădăcini spre infinit (Roots towards infinity)” exhibition

โดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.วราภรณ์ ฉัตราติชาต

ศูนย์เอเชียใต้ศึกษา สถาบันเอเชียศึกษา และ

คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

สัปดาห์นี้เป็นสัปดาห์สุดท้ายที่เราอยู่ที่คิชิเนา เรามีจองตั๋วเดินทางไปต่อยังจุดหมายถัดไปไว้ในวันอาทิตย์ที่ 30 มิถุนายน … Prof Valentina ร้องเสียหลงตอนที่รู้วันเดินทาง เพราะวันนั้นจะมีงานเพื่อเฉลิมฉลองชุดประจำชาติที่มหาวิทยาลัยแห่งชาติมอลโดวาจะจัดขึ้น… เสียดาย แต่ก็ทำอะไรไม่ได้แล้ว
เมื่อวานนี้ (25/06/2024) ระหว่างเดินทางไปงาน Equality Camp ทาง Prof Valentina บอกว่ามีนิทรรศการเสื้อผู้หญิง “IA” ที่คณะผังเมืองและสถาปัตยกรรม ของมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีแห่งมอลโดวา เดี๋ยวคืนนี้จะส่งรายละเอียดให้ พอเราได้รับข้อมูล ก็ค้นหาวิธีการเดินทางในทันที เพราะสถานที่จัดงานอยู่ออกไปนอกเมือง ทางไปสนามบิน
แล้ว “IA” คืออะไร….“IA” เป็นชื่อเรียกเสื้อแบบดั้งเดิมของผู้หญิงที่นิยมใส่ในโรมาเนียและมอลโดวา เป็นเสื้อที่ปักด้วยมือ ลวดลายสวยงาม ตอนนี้ได้รับการขึ้นทะเบียนให้เป็นมรกดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้จากยูเนสโกแล้ว
หน้าห้องจัดนิทรรศการ
ระหว่างที่เราเดินชมนิทรรศการ ก็มีผู้หญิงท่านหนึ่งเดินเข้ามาบอกว่า สามารถช่วยอธิบายเกี่ยวกับงานนี้ได้ แต่เธออาจจะพูดภาษาอังกฤษได้ไม่คล่อง เราสองคนจึงแนะนำตัวกัน ทำให้ทราบว่าเธอชื่อ Parascovia Lepădatu ซึ่งเป็นหนึ่งในเจ้าของเสื้อที่จัดแสดง และยังเป็นหนึ่งใน 5 หญิงสาวที่เป็นหัวเรี่ยวหัวแรงให้กับกลุ่ม Măiestria ที่เป็นผู้จัดนิทรรศการครั้งนี้
Parascovia Lepădatu และเสื้อหมายเลข 17 ของเธอ

กลุ่ม Măiestria กลุ่มออนไลน์ที่มีใจอยากฟื้นฟูและอนุรักษ์เสื้อ IA

คุณ Parascovia เล่าถึงที่มาของกลุ่มว่า กลุ่ม Măiestria เป็นชุมชนออนไลน์ที่ก่อตั้งโดยคุณ Stela Moldovanu มีเป้าหมายเพื่อฟื้นฟูและอนุรักษ์เสื้อ IA ที่เป็นอัตลักษณ์ที่สำคัญของพื้นที่แถบนี้ และอยากให้คนรุ่นใหม่กลับมาใส่เสื้อแบบนี้ให้มากขึ้น ชุมชนออนไลน์นี้ขยายตัวขึ้นเรื่อย ๆ จนทุกวันนี้มีผู้ติดตามเฟซบุ๊กเพจของ Măiestria ถึง 14,000 คน แต่เฟซบุ๊กกลุ่ม (สาธารณะ) ในชื่อ MăiestrIA în acțiune มีสมาชิกถึง 25,000 คน ที่ส่วนใหญ่เป็นผู้หญิงชาวมอลโดวาและโรมาเนียนที่อาศัยอยู่ทั่วโลก กลายเป็นชุมชนย่อย ๆ ที่แลกเปลี่ยนเรียนรู้การปักเสื้อ IA
ผังนิทรรศการรูปไข่
วิธีการเผยแพร่การปักเสื้อ IA ของกลุ่ม Măiestria จะเริ่มจากคอร์สสอนการปักเสื้อ ที่คอร์สแรกเป็นการเรียนแบบไม่เสียเงิน ถ้าติดใจก็ลงทะเบียนแบบเสียเงินเรียนต่อได้ เสื้อตัวหนึ่งอาจใช้เวลาปักเป็นปี เมื่อปักเสื้อเสร็จก็เก็บผลงานเป็นของตัวเอง ไม่มีการขายผลงาน เพราะทุกชิ้นคือความภาคภูมิใจของผู้ปัก คุณ Parascovia มีเสื้อ IA ที่ปักเองถึง 20 ตัว และจะมี 1 ตัวจะเดินทางไปประเทศจีน เพราะเธอปักเป็นของขวัญให้กับครูสอนภาษาจีนให้กับลูกชายของเธอ
นิทรรศการครั้งนี้มีจัดแสดงเสื้อ 33 ตัวที่เป็นผลงานของคนในกลุ่ม พื้นที่จัดแสดงออกแบบได้สวยงาม และมีความหมาย อย่างตัวผังนิทรรศการออกแบบเป็นรูปไข่ ซึ่งคุณ Parascovia อธิบายว่า ไข่เป็นตัวแทนของการเกิด และจัดเส้นทางเดินของผู้ชมให้เกลียว (Spiral) เหมือนเดินในเขาวงกต ส่วนการจัดแสดงเสื้อ ใช้เชือกผูกเข้าด้วยกัน “ด้านล่างหมายถึงราก (Root) ส่วนด้านบนเหนือเสื้อคือ ความไม่มีที่สิ้นสุด (Infinity)” คุณ Parascovia อธิบาย…
ซึ่งก็เป็นไปตามชื่องานครั้งนี้เลย นั่นคือ “Roots towards Infinity” นิทรรศการเล็ก ๆ นี้ ผ่านกระบวนการคิดและออกแบบกันมาอย่างถี่ถ้วน การจัดแสดงและเพลงประกอบเบา ๆ ในนิทรรศการช่วยส่งเสริมให้ผู้เข้าชมได้ชื่นชมกับเสื้อแต่ละตัว ซึ่งจริง ๆ ต้องเรียกว่า “งานศิลปะ” แต่ละชิ้นได้อย่างอิ่มเอมใจ
Roots towards Infinity
ลายปักที่แขนเสื้อ
ลูกเล่นที่ปลายแขนเสื้อ

Sisterhood between ‘US’

ช่วงเวลาที่เราเดินชมนิทรรศการ ก็มีผู้เข้าชมท่านอื่นทยอยเข้ามา…ทั้งหมดเป็นผู้หญิง มาเดี่ยวบ้าง เป็นคู่กับคุณแม่ หรือมาเป็นทีมกับเพื่อนสาว สังเกตได้ว่า ทุกคนจะใช้เวลาในการดูเสื้อแต่ละตัว ดูลายปัก รวมไปถึงสแกน QR Code ที่ติดอยู่กับเสื้อ เพื่อเข้าไปดูข้อมูลเกี่ยวกับผู้ปัก (เจ้าของเสื้อ) และแรงบันดาลใจในการปักเสื้อ และยังพูดคุยแลกเปลี่ยนกันในกลุ่มของตัวเองเกี่ยวกับเสื้อตัวนั้น ๆ… ความเป็นเพื่อนสาว (Sisterhood) ไม่ได้อยู่แค่ในกลุ่ม Măiestria แต่ยังถ่ายทอดไปถึงผู้เข้าชมอีกด้วย อย่างเราเอง ก็ได้สื่อสารกับผู้เข้าชมอีกท่านที่มาชมคนเดียว แม้จะไม่ได้คุยกันอย่างจริงจัง แต่ได้ส่งภาษากายแสดงถึงความชื่นชมและชื่นชอบในเสื้อที่จัดแสดง
Sisterhood ของกลุ่ม Măiestria
เมื่อเราชวนคุณ Parascovia คุยเกี่ยวกับเสื้อของเธอ เธอเล่าให้ฟังด้วยนัยน์ตาเป็นประกายว่า เธอใช้เวลาปักเสื้อตัวนี้อยู่เกือบปี เธอได้แรงบันดาลใจในการสร้างลายและปักเสื้อมาจากเห็นเสื้อตัวหนึ่งใน Muzeul Etnografic al Transilvaniei (Ethnographical Museum of Transylvania) ในโรมาเนีย ที่เธอบอกว่า เธอได้ยินเสียงของเสื้อร้องขอให้อนุรักษ์ไว้ เธอจึงปักเสื้อตัวนี้เป็นลายเดียวกับเสื้อที่อยู่ในพิพิธภัณฑ์นั้น เธอเล่าต่ออีกว่าจุดเด่นของเสื้อตัวนี้คือ แขนเสื้อที่ยาวเกือบ 2 เมตร ที่เธอค่อย ๆ ปักแล้วนำมาตัดเย็บเป็นแขนเสื้อตามที่เราเห็นในงาน
คุณ Parascovia เล่าเสริมว่า… กลุ่ม Măiestria พยายามที่จะสนับสนุนให้คนรุ่นใหม่หันมาสนใจเสื้อ IA นี้ เพราะเสื้อแบบนี้ สูญหายไปในช่วงที่มอลโดวาอยู่ภายใต้การปกครองของสหภาพโซเวียต ไม่มีใครกล้าใส่เสื้อแบบนี้ เพราะจะกลายเป็นสัญลักษณ์ต่อต้านสหภาพโซเวียต และเสื้อแบบนี้ก็ถูกเผาไปเป็นจำนวนมากในช่วงนั้น ตอนนี้กลุ่ม Măiestria จึงอยากรักษามรดกทางวัฒนธรรมนี้ไว้ให้คนรุ่นหลัง ให้เป็นอัตลักษณ์ของมอลโดวาและโรมาเนียในสังคมโลก ซึ่งเธอคิดว่าเป็นไปได้แน่นอน เธอเล่าถึงเหตุการณ์เมื่อวานนี้ (25/02/2024) ที่มีกลุ่มนักเรียนเด็กเล็กมาดูนิทรรศการ เธออธิบายเกี่ยวกับเสื้อและนิทรรศการให้เด็ก ๆ ฟัง ซึ่งเธอประทับใจมากที่เด็ก ๆ สามารถเข้าใจเรื่องราวได้ดี เมื่อเธอถามถึงเสื้อตัวที่ชอบ เด็ก ๆ ก็สามารถอธิบายถึงเหตุผลที่ชอบ ซึ่งไม่ใช่แค่เรื่องสี แต่รวมไปถึงการออกแบบ แพตเทิร์น และลวดลายของเสื้อตัวนั้น ๆ และยังถ่ายรูปเสื้อส่งไปให้พ่อแม่ของตัวเองอีกด้วย
วิธีการปักเสื้อและลวดลายก็มีหลากหลาย แต่ละลายมาจากสัญลักษณ์ต่าง ๆ ที่มีความหมายในตัวเอง ทางกลุ่มรวบรวมไว้ 23 ลายและจัดทำเป็นโปสการ์ดแสดงลวดลายและมีคำอธิบายความหมายของลายด้านหลัง เราก็ซื้อมา 1 ชุดเป็นที่ระลึกและไว้เรียนรู้การสื่อความหมาย (ตีความหมาย) ของสัญลักษณ์ต่าง ๆ ด้วย ถ้าใครอ่านมาถึงตรงนี้แล้วสนใจเรื่องเสื้อ IA หรือวิธีการปัก ก็ลองเข้าไปดูคลิปแนะนำวิธีการปัก/เย็บเสื้อได้ที่ https://maiestria.com/tehnici-de-cusut/ และถ้าอยากจะปัก ก็สามารถซื้อแพตเทิร์นที่ออกแบบไว้แล้ว มาเริ่มลงมือปักเสื้อเองได้ เป็นการเพิ่มความสะดวกให้กับมือใหม่ที่สนใจอยากลองกิจกรรมนี้ นอกจากนี้ทางกลุ่มยังมีการใช้สื่อสังคมอื่น ๆ ทั้ง YouTube และ Instagram ในการกระตุ้นความสนใจและเผยแพร่เรื่องราวของ “IA” ออกไปยังวงกว้างและไร้พรมแดน
ชุดโปสการ์ดเล่าถึงลวดลาย 23 แบบของการปักเสื้อ IA
นิทรรศการครั้งนี้ที่เป็นผลงานของกลุ่ม Măiestria ทำให้เราสะท้อนได้ว่า ชุมชนของเพื่อนสาวกับความตั้งใจอย่างแรงกล้า ผนวกกับความภาคภูมิใจในอัตลักษณ์ของตนเอง เป็น “ราก” (Root) ที่สำคัญในการที่จะอนุรักษ์เสื้อ IA ให้คงอยู่ “ตลอดไปไม่มีวันสิ้นสุด” (Infinity)
The story behinds the objects in the exhibition is valuable. But if you have a chance to hear the story from the artist herself, that story is invaluable. Today (26/06/2024), I met Ms Parascovia Lepădatu, one of the members from Măiestria – the group behinds this “IA – Rădăcini spre infinit (Roots towards infinity)” exhibition. She walked me through many stories about IA and Măiestria. The group aims to preserve “IA” – Romanian traditional blouse for the next generation to establish its strong identity of Moldavian and Romanian in this global world.
The exhibition thoughtfully designed to show all 33 blouses, or actually they should be called art pieces. The labyrinth created in the shape of primordial egg allowed visitors to attentively indulge into each blouse on their own time. The blouses were displayed on the group of robes, reflecting the meaning of the exhibition. Below the blouses, it represented ‘root’; whereas above the blouse, it represented ‘infinity’.
The sisterhood can also be seen from today’s visitors who came with mother or friends. I saw them engaged with the QR Code provided with each blouse and discussed among them. The sisterhood, the team’s determination, together with the proud on own identity, will be the principle ‘root’ for Măiestria to preserve IA for the next generation for ‘infinity’.
I would like to thank you Marie Curie Research and Innovation Staff Exchange scheme within the H2020 Programme (LABOUR Project) for giving me this priceless opportunity to expand my worldview.
And special thanks to Universitatea de Stat din Moldova and Prof. Valentina Bodrug-Lungu of the Faculty of Psychology and Education Sciences, Sociology and Social Work, USM for having me in Moldova.

บทความนี้เป็นประสบการณ์จากการเดินทางในฐานะนักวิจัยแลกเปลี่ยน ภายใต้โครงการ Marie Curie Research and Innovation Staff Exchange scheme within the H2020 Programme (LABOUR Project)

Leave a comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *